Mngapa Bahasa Inonsa yang gunakan sbaga bahasa prsauan alam Sumpah Pmua? Mngapa bukan bahasa Jawa, yang jumlah pnggunanya lbh banyak Nusanara? Show
Kam pura an pur Inonsa, mngaku brumpah arah yang sau, anah ar Inonsa. Gu yakn bang kalo lo ahu bahwa kalma-kalma aas aalah s ar Sumpah Pmua yang klaraskan 89 ahun yang lalu, panya paa 28 Okobr 1928. Nah, paa ksmpaan kal n, gu ngn sk mngulas nang s ar klaras Sumpah Pmua, yang mrupakan momnum yang sanga brsjarah alam mmprsaukan banyak okoh nasonal unuk mmprjuangkan kmrkaan bangsa Inonsa. Bcara soal s ar Sumpah Pmua, brar ka bcara nang hasl ksmpulan ar Kongrs Pmua II yang mngaskan bahwa para pmua ar brbaga arah sluruh Nusanara brsumpah unuk brsau aas nama anah ar Inonsa, brbangsa Inonsa, an mmlk bahasa prsauan, yau bahasa Inonsa. Momnum n solah-olah mnja smbol brrnya sbuah kaan mosonal yang sakral anara puluhan suku bangsa, mana sap prwaklan ar masyaraka sluruh Nusanara “mlpaskan” nas karahan mrka masng-masng, unuk brjanj akan brsau an brjuang brsama aas nama nas kbangsaan baru, yau bangsa Inonsa. Sbulnya aa banyak skal aspk yang mnark jka ka ngn mngupas nang prswa Sumpah Pmua n. Namun brhubung gu aalah sorang pmrha bahasa, maka paa ksmpaan kal n gu ngn mmbahas lbh alam paa sau aspk yang mnuru gu mnark bang ar Sumpah Pmua, yau laar blakang nama “Inonsa” an juga pnggunaan “bahasa Inonsa” sbaga bahasa prsauan skalgus nas kbangsaan ka. Mar Bahasa Inonsa Lannya ar ZnusMar Bahasa Inonsa: Tks Laporan Hasl Obsrvas Lho, mmangnya knapa ngan slah nama Inonsa an pnggunaan bahasa Inonsa sbaga bahasa prsauan? Bukankah u hal yang wajar-wajar saja? Bua lo yang hup ra kmrkaan n mungkn solah-olah u hal yang wajar, ap coba lo pkrkan lag h, paa ahun u ngara Inonsa snr mash blum aa sampa saknya 17 ahun brkunya. Paa saa u, Nusanara mash mrupakan arah kpulauan Asa Tnggara bawah amnsras Blana ngan nama Hna-Blana (Duch Eas Ins). Smnara jka lha ar jumlah pnuur bahasa mayoras arah Nusanara, bsa kaakan bahasa Jawa aalah bahasa yang palng banyak gunakan mayoras pnuuk Nusanara. Nah, mungkn anara lo aa yang mula branya-anya: “Trus knapa paka bahasa Inonsa? Knapa nggak paka bahasa Jawa aja yang pnuur bahasanya lbh banyak? Lagpula paa ahun 1928 u kan ngara Inonsa blum lahr, kok bsa yakn bang bahasa prsauan ka mmaka bahasa Inonsa? ” Ja, kra-kra knapa ya? Nah, unuk mnlusur jawabannya, prama-ama mar ka mmaham ulu kons gopolk paa saa u. Unuk bsa mngahu sbab-akba ar suau kpuusan, ka harus bang mlha sjarahnya. Coba ka flashback ulu k awal aba 20, an mnlaah kons gopolk Nusanara paa masa rsbu. D awal aba k-20, kka Nusanara mash bawah amnsras kolonal Blana yang pmpn olh Rau Wlhlmna, brlakukanlah sbuah kbjakan yang namakan Polk Es (Esch Polk). Apaan sh Polk Es u? Srhananya, kbjakan Polk Es mrupakan grakan anggung jawab moral pmrnah kolonal rhaap kolonnya Nusanara yang slama n anggap lah banyak mngunungkan phak kolonal Blana, ruama sjak brlakukannya ssm anam paksa (Culuurslsl) spanjang ahun 1830-1870. Nah, salah sau prakk alam kbjakan polk s n aalah mngukas kaum mua bumpura agar klak bsa mnja naga rk yang brmanfaa bag kolonal. Dampak ar grakan Polk Es bag kaum bumpura n mnja bumrang rsnr bag pmrnah kolonal. Dalam pro waku yang rlaf sngka, kbjakan polk s n mlahrkan bgu banyak okoh nlkual mua yang krs kalangan bumpura. Bbrapa anaranya aalah para konspor skalgus pnr ngara Rpublk Inonsa, spr Tan Malaka, Sukarno, Haa, Sjahrr, ll. Polk s yang anya harapkan apa mmprouks naga krja amnsras yang cakap an murah, malah mlahrkan banyak kaum nlkual yang krs, brpngahuan luas, an bran mngkrk nakan-nakan ksploaf an skrmnaf ar kaum kolonal Blana. Srng brjalannya waku, kaum nlkual ar bumpura n smakn banyak, smakn cras, an smakn krs. Sampa paa suau k mana banyak golongan mua rk yang mrasa bahwa prakk kolonalsm n aalah suau nakan ksploas an skrmnas yang ak al, shngga suah saanya Nusanara brgrak snr, mnnukan nasbnya snr, an ak rka paa kolonalsm. Grakan n knal ngan slah Kbangkan Nasonal, mana salah sau gbrakan bsarnya rja paa 28 Okobr ahun 1928, yau lahrnya Sumpah Pmua sbaga hasl ksmpulan ar Kongrs Pmua II. Sblum gu mngulas lbh jauh ar Sumpah Pmua an juga pnggunaan bahasa Inonsa sbaga bahasa pmrsau, gu mau sk mncrakan ckal bakal ar slah nama “Inonsa” yang mnja nas kbangsaan baru yang mmprsaukan grakan kaum bumpura sluruh kpulauan Nusanara. Dafar Is Asal Muasal ar nama “Inonsa”Ckal bakal nama Inonsa snr suah rngar sjak aba k-19, yang muncul sbuah majalah lmah ahunan Sngapura yang brnama Journal of h Inan Archplago an Easrn Asa (JIAEA). Dalam majalah rsbu, Gorg Wnsor Earl (1813-1865) brpnapa bahwa ara bawah amnsras Hna Blana harus mmlk nama khas, shngga a mngajukan ua plhan nama, yau Inunsa aau Malayunsa. Inus = Ina, Nsa/nsos = kpulauan, Malayu = Malaya. Srng brjalannya waku, slah Inunsa brubah buny mnja Inonsa karna fakor kpraksan fonolog. Namun prlu nga, pnggunaan slah Inonsa paa aba 19 blum populr kahu, bahkan olh kalangan bumpura snr. D ra Kbangkan Nasonal, pnggunaan slah Inonsa baru mula knal luas. Dmula ar bbrapa organsas yang mnggunakan nama Inonsa. Prama aalah Inonssch Su Club (1924) olh Dr. Suomo, Prsrkaan Komuns Hna brubah mnja Para Komuns Inonsa (1924), sra Naonaal Inonssch Pavnrj (1925), sbuah grakan kpanuan yang bnuk olh Jong Islamn Bon. Kmuan susul olh Tan Malaka sbaga salah sau orang prama yang mrancang konsp “Ngara Inonsa” skalgus mmpopulrkan slah “Inonsa” alam bukunya yang brjuul Naar Rpublk Inonsa (1925). Tak mau knggalan juga Mohamma Haa, Tjpo Mangonkosomo, K Hajar Dwanara, Sokman Wrjosanjojo yang mngubah nama organsas plajar Blana ar Insch Vrngng mnja Inonssch Vrngng aau Prhmponan Inonsa. Trmasuk mnggan nama majalah mrka ar Hna Pora mnja Inonsa Mrka. Dalam waku rlaf sngka, nama “Inonsa” kan mluas sbaga suau nas kbangsaan baru. Grakan-grakan ar banyak okoh nasonal bak Nusanara maupun Blana nlah yang kmuan brmuara paa ksmpulan ar Kongrs Pmua II brupa Sumpah Pmua ahun 1928 yang mnja onggak brsjarah alam prgrakan kmrkaan Inonsa. Is ar Sumpah Pmua nlah yang nannya sarkan olh banyak sura kabar an bacakan muka rapa prkumpulan-prkumpulan grakan nasonal sluruh pnjuru Nusanara maupun Blana. Sk nformas rka Kongrs Pmua II, 28 Okobr 1928Kongrs Pmua II laksanakan rumah kaman ar S Kong Long, Jalan Krama Raya nomor 106 Jakara Pusa (skarang Musum Sumpah Pmua). Dprakarsa olh bbrapa okoh nasonal anaranya: Dhar olh lbh ar 70 orang psra yang mwakl nas golongan masyaraka ar arah masng-masng. Trmasuk anaranya S.M. Karosowrjo (okoh nasonal yang nannya mmbronak) an W.R Sopraman pncpa lagu Inonsa Raya yang nu a kumanangkan paa Kongrs rsbu. Lalu Mngapa Bahasa Prsauannya aalah Bahasa Inonsa?Sblum gua jawab, gua mau mngklarfkas ulu bahwa “bahasa Inonsa” yang maksu alam Sumpah Pmua, sbulnya scara kns (paa saa u) aalah bahasa Mlayu morn. Namun alam skus kongrs, pnamaan ngan “bahasa Mlayu” anggap kurang sjalan ngan vs pmrsauan nasonal, olh karna ulah gunakan nama “bahasa Inonsa”, kna yang sbulnya maksu paa waku u aalah bahasa Mlayu morn. Skarang, ka kmbal lag paa pranyaan: “Mngapa bahasa prsauan yang plh aalah bahasa Inonsa (bahasa Mlayu morn)?” Brku aalah bbrapa fakor kua yang mnja alasan kpuusan rsbu: Bahasa Mlayu aalah Lngua Franca ara gografs NusanaraApaan uh Lngua Franca? Lngua Franca aau bsa juga sbu brg languag aalah sbuah bahasa yang scara ssmak gunakan unuk sarana komunkas anara phak-phak yang ak mmlk ksamaan bahasa. Msalnya pnggunaan bahasa Lan sluruh ara Kkasaran Romaw hngga ahun 610 M, pnggunaan bahasa Yunan Kkasaran Romaw Tmur (Byzanum) an aspora Yunan spanjang pssr Lau Mrana, kmuan pnggunaan bahasa Tonghoa Klask kawasan Asa Tmur, sra bahasa Inggrs ra morn saa n alam bang nformas, kokran, sra avas. Gu coba bahas sk lbh l rka bbrapa bahasa yang mnja Lngua Franca. Conoh prama aalah bahasa Lan paa ra Kkasaran Romaw Kuno yang ara kkuasaannya sangalah bsar, mlpu hampr sluruh araan Eropa morn, sbagan ara Tmur ngah, an sluruh pssr uara pana Afrka. Lo bayangn aja, ara gografs sluas u nu mmlk laar blakang buaya an bahasa lokal yang sanga bragam. Namun kkasaran Romaw kuno bsa prsaukan olh bahasa Lan slama rausan ahun. Orang Tmur Tngah bsa brkomunkas ngan ngan suku bangsa Eropa ngan bahasa lan, orang Afrka bagan uara bsa brkomunkas ngan orang Gala ngan bahasa lan. Bahasa lan aalah Lngua Franca aau brg languag. Conoh lan ar Lngua Franca aalah pnggunaan bahasa Yunan (varan Kon) sbaga pnggan bahasa Lan saa Kkasaran Romaw Tmur bangk bawah komano Alksanr Agung. Kua bahasa rsbu (Lan an Yunan) mnja ua bahasa yang sanga pnng Eropa, Asa Kcl, sra ara-ara lan Mrana. Slan fakor rlgus alam prakk baah kaum Nasran, kua bahasa rsbu juga mmlk pranan pnng sbaga bahasa-bahasa uama alam ukas, amnsras pmrnahan, sra komano mlr. Dngan aanya bahasa Lan an Yunan, sluruh ara Kkasaran Romaw (an Romaw Tmur) spr Eropa Bara & Tngah (bahasa Gala, bahasa Bron, bahasa Goh), Asa Kcl an Surah (bahasa Aram, bahasa Suryan), sra Afrka Uara (bahasa Punsa, bahasa Kopk) apa prsaukan. Msk scara rsm rgankan olh bahasa Yunan, unknya bahasa Lan ap mnja Lngua Franca Eropa hngga aba k-19 alam bang sans, lurg grja, sra sasra. Bgu pula unuk bahasa Tonghoa Klask Asa Tmur. Slama braba-aba, bahasa Tonghoa Klask mnja Lngua Franca Tongkok, Vnam, Kora, Jpang, Tawan, Kpulauan Ryukyu, sra Mongola. Hal n sbabkan olh kuanya pngaruh plomas nas-nas Tongkok. Slama lbh ar srbu ahun, bahasa Tonghoa mnja bahasa pnghubung ngara-ngara Asa Tmur, hngga possnya prlahan rgankan olh bahasa Inggrs awal aba k-20. Lalu bagamana ngan kawasan Nusanara? Slama rbuan ahun ar ra Dnas Salnra, bahasa Mlayu mula mnggsr bahasa Sanskra an mnja Lngua Franca Asa Tnggara, khususnya smnanjung Malaya an spanjang kpulauan Nusanara. Pnybaran bahasa Mlayu nunya mngalam pross volus bahasa srng ngan pnggunaannya sbaga bahasa pragangan ra Krajaan Sr Wjaya an Majapah, ar bahasa Mlayu Kuna(0-1400), bahasa Mlayu Klask (1400-1800), hngga bahasa Mlayu Morn (1800-skarang). Scara praks, bahasa Mlayu morn lah mnja bahasa pmrsau pragangan hampr sluruh plosok Nusanara slama rbuan ahun. Dalam hal n, pran sauagar pragangan sangalah bsar alam prsbaran bahasa Mlayu ar Sumara, Jawa, Kalmanan, Bal bahkan sampa Ambon, Trna, an pssr bara Pulau Papua. PS. Paa arkl znus blog sblumnya, Kak Fasal smpa mnuls sjarah pross volus bahasa Mlayu ngan lngkap bang, lo bca baca arkl Gmana sh bnuk bahasa Mlayu Nusanara zaman ahulu? Sngkanya, bahasa Mlayu morn saa u aalah Lngua Franca kawasan Nusanara. Tap prlu lo nga, walaupun bahasa Mlayu aalah Lngua Franca, ap bahasa Mlayu bukanlah bahasa mayoras pnuuk Nusanara. Paa saa u, bahasa ngan pnuur rbanyak aalah bahasa Jawa, yang scara mografs gunakan olh hampr sparuh populas. Kalau bahasa Jawa aalah bahasa mayoras pnuuk Nusanara, lalu knapa bukan bahasa Jawa saja yang paka sbaga bahasa pmrsau? Prnsp Bahasa PmrsauNah snlah krnnya pmkran ar para okoh-okoh nasonal yang mrumuskan Sumpah Pmua. Mnuru gu, pmlhan bahasa Mlayu (ngan nama bahasa Inonsa) mrupakan plhan yang bjak bang. Lo bsa bayangkan kka Kongrs Pmua II har olh puluhan prwaklan golongan masyaraka ar arahnya masng-masng, mana mrka smua ngn mrumuskan suau formula unuk bsa mnja suau kaan prjuangan brsama yang MEMPERSATUKAN banyak suku bangsa yang brba-ba. Dalam hal n, para prns prjuangan Inonsa suah mnyaar, bahwa prnsp unuk mmprsaukan kankaragaman bukanlah ssrhana mngku mayoras. Bolh ja paa saa u pnuur bahasa Jawa aalah mayoras pnuuk sbagamana pnuuk Pulau Jawa aalah yang palng banyak jumlahnya. Tap apakah jka ngan prmbangan ssrhana u (appalng o majory), ujuan uama unuk mmprsaukan brbaga suku bangsa yang brba-ba n bsa rcapa? Tnu saja ak. Maka ar u, para konspor Sumpah Pmua paa saa u lbh mmlh mnggunakan bahasa yang suah mluas, yang kahu an gunakan ar ujung bara hngga ujung mur kpulauan Nusanara ; bahasa yang anpa saar slama rausan ahun rakhr lah mnja pngka al pragangan anar brbaga suku bangsa sluruh Nusanara. Sau fakor lag yang mnuru gu nggak kalah pnng, aalah prnsp galaran aau ksaraan yang prjuangkan para okoh nasonal. Bua lo yang famlar ngan bahasa Jawa, pas ahu bahwa bahasa Jawa mmlk ngkaan (rgsr) brasarkan ksopanan spr Ngaka (ngoko), Maya, Krama (kromo nggl), yang mmlk prbaan kosakaa sra aa bahasa. Dalam masyaraka Jawa, bahasa Jawa Ngoko basa paka unuk prcakapan shar-har anar man sbaya, smnara bahasa Jawa Kromo gunakan olh kaum bangsawan, aau srng anggap sbaga bahasa nngra bag orang alm kraon ksulanan. Bsa lo bayangkan jka saa u bahasa Jawa plh sbaga bahasa pmrsau, maka akan sul unuk mmlh sau varan ngkaan yang bsa rma luas olh brbaga suku bangsa lan, rmasuk olh pnuur bahasa Jawa u snr. Maka kmbal lag paa ujuan awal sbaga PEMERSATU, bahasa yang gunakan harus mnjunjung ngg nla-nla ksaraan. Jangan sampa, aa suku bangsa rnu mrasa “lbh ngg” rajanya arpaa suku bangsa yang lan. Jangan sampa juga, aa kslusvas alam pnggunaan ngkaan bahasa rnu yang brpons mnmbulkan skrmnas an sgmnas sosal (kasa). Maka ar ulah, puuskan bahasa pmrsau aalah bahasa yang kahu an gunakan sluruh pnjuru kpulauan Nusanara, yau bahasa Mlayu morn aau namakan kmbal ngan nama bahasa Inonsa. Ja, pmlhan bahasa Inonsa juga ak lpas ar fakor hsors an pols yang rja paa saa u. Bahasa Inonsa anggap sbaga smbol pnng alam mmprsaukan kankaragaman suku bangsa, bnuk nas nasonalsm bangsa, an smanga mnnukan nasb snr unuk mlpaskan ar kolonalsm. **** Ja, kra-kra gu h, asal-usul ar nama Inonsa an mngapa bahasa Inonsa (mlayu morn) akhrnya plh sbaga bahasa pmrsau. Mnuru gu prba, ka pau sanga brbangga rhaap kpuusan yang sanga bjak ar para prns prjuangan kmrkaan ka yang krsalsas alam klaras Sumpah Pmua. Slan mnja onggak prjuangan kmrkaan, mplmnas ar pmlhan bahasa Inonsa sbaga bahasa pmrsau n bsa kaakan brhasl jalan scara konssn slama hampr sau aba. Bahasa Inonsa mungkn mrupakan sau-saunya bahasa plhan yang sukss gunakan ngara ks-kolon, yang pnggunaannya mampu mngunggul bahasa mayoras (bahasa Jawa), sra mampu mnggankan bahasa kolon (bahasa Blana). Coba saja ngok bagamana pnggunaan bahasa ngara-ngara ks-kolon lan spr Ina, Hongkong, Malaysa, Flpna, an ngara-ngara Amrka Tngah an Amrka Slaan. Bsa gu blang, kbanyakan mash banyak mngaops bahasa ar ngara kolonal yang ulu mnuuknya. D ss lan ka juga pau brbangga ngan smanga para pnr bangsa ka yang suah wujukan ngan bak alam bahasa Inonsa. Sbuah bahasa prsauan yang mnjunjung ngg ksaraan, mampu mnjmbaan bgu banyak prbaan buaya, suku bangsa, an agama. Maka ar u, marlah ka junjung ngg bahasa pmrsau ka, bahasa Inonsa. Okay h, skan ulu unuk kal n, smoga ulsan gu brmanfaa, ya! ? Rfrns arkl:hps://www.sas.rochsr.u/cls/asss/pf/workng/Paauw.pfSwaan, Abram (2001). Wors of h Worl. Cambrg, UK: Poly. pp. 81–95. ISBN 074562748X.—————————CATATAN EDITOR—————————Jka aa anara kamu yang ngn ngobrol aau skus ngan Yuuj-sns spuar volus bahasa Mlayu morn aau bahasa Inonsa, jangan ragu unuk branya paa kolom komnar bawah arkl n yak. Unuk kamu yang rark ngan sjarah prjuangan nasonal mrah kmrkaan yang mnja laar blakang prswa Sumpah Pmua, maupun nang sjarah volus bahasa Inonsa, kamu juga bsa mmbaca bbrapa arkl znus brku n: Apa saja fungs bahasa Inonsa sbaga bahasa nasonal?Apa fungs bahasa Inonsa sbaga bahasa nasonal an bahasa ngara?Apa buny sumpah pmua yang mnunjukkan nang fungs an kuukan bahasa Inonsa?Jlaskan apa yang maksu ngan bahasa Inonsa sbaga bahasa nasonal? |